ئاللاھتائالا ئىنسانلارغا نۇرغۇن ئىلىم ھىكىمەت،روھى لەززەتنى ئاتا قىلغان بولۇپ،ھېكىمەت ئىلىمى دۇنيادا زۇر تەسىر كۇرسىتىدۇ ، ئەمىسە تۇۋەندىكى ھېكىمەتلەرنى كۇرىپ بىقىڭ ! ئاللاھ غەزىپى ساڭا چۇشمەسلىكى ئۇچۇن ئىبادەت ،ئىستىقامەتتە چىڭ تۇر .
. تولا داۋالاشما ،غەزەپكە يولۇقۇپ قالىسەن.
. ئەدەپ-ئەخلاقنىڭ ئازلىغى ،خارلىقنى ئېلىپ كىلىدۇ .
. دۇنيا ئەھۋالىنى ياخشى بىلسەڭ ،ئەۋلادلارنى ياخشى تەربىيەلەيسەن .
. زىياپەتتە ياخشى تائام ئالدىڭغا قۇيۇلسا ،ئالدىراپ كەتمە،سۇنى تېز ئېچكەن ئادەم تېز ئۇسسايدۇ،ئالدىر
. ئەگەر،سەن ئىلىم-ھېكىمەتكە ئەمەل قىلالىساڭ ،دۇنيا-ئاخىرەتت
.كىشىلەرنىڭ ئولۇغىنى تۇنۇشمۇبىر نېئىمەتتۇر.
. رەببىڭ سەندىن ئىنتىقام ئالمىسۇن دېسەڭ ،كىشىلەرنى قورقۇتما.
. زولۇم قلىپ باي بولساڭ،كېيىن زولۇمغا ئۇچراپ پېقىر بۇلىسەن .
. ئاللاھ خالىغاننىنى ئەزىز ،باي ،خالىغاننىنى پىقىر ،خار قىلىدۇ،بۇ ئىرادىگەئىتراز ،چاقچاق قىلغۇلى بۇلمايدۇ .
. سىنى ئاللاھ سىنايدۇ ،سەن ئاللاھنى سىنىمايسەن،ئۇ خالىغىنىنى قىلىپ سوراققا تارتىلمايدۇ ،سوراق قىلىدۇ،نىمە قىلدىڭ دىمەيدۇ ،بۇنى نىمە ئۇچۇن قىلدىڭ ؟ دەيدۇ .
. ئاقىل بولساڭ،بالاڭنى ياخشى تەربىيەلە،ياخشى
. شۇنىڭغا ھەيرانمەنكى،پۇت
.بىلگىنكى پىقىرلىقتىن كېيىن دۇلەتكە ،خارلىقدىن كېيىن ،ئىززەتكە ئېرىشسەڭ ،بالدۇرقى كۇنۇڭنى ئۇنۇتماي شۇكرى قىل ،مال-مۇلكىنى ساقلاپ بېخىللىق قىلىپ ،ھەقنى توسىما،چۇنكى ،ئۇ ساڭا ئامانەت ،ياخشى ئادا قىل ،ئۇمۇ سەندىن يۇتكىلىپ كىتىدۇ ،ساڭا پەقەت ئاخىرىدا ياخشى يامان ھۇكۇم چىقرلىش قالىدۇ خالاس.
. ھەق يولغا ،ھىدايەت تاپقان كىشىدىنمۇ ئۇلۇغ كىشىنى تاپالامسەن؟
. كىمكى ،قانۇن-تۇزۇم شەرىئەتكە خىلاپلىق قىلسا ،يامان جازالىنىدۇ.
.كۇفرىدىن چۇڭ گۇناھ يۇق.دوۋزاخ ئوتىدىن چۇڭ جازا يۇق .
.ھەقىقى ئادالەت بەلگىلىمىسى ،ئۇزگەرتىشنى قۇبۇل قىلمايدۇ.
. بەزى چاغلاردا سۇئال سۇرىمىسا گەپ قىلما .
چۇڭلار ئىشقا بۇيرىسا ،خاتا بولمىسىلا ،ئىجرا قىل ،بولمىسا خەتەرلىك .
. ئىلىم ھىكىمەتتە ،بىرەرسىنىڭ ئولۇغلۇغىنى ھىس قىلساڭ ،ئۇنىڭغا چۇڭچىلىق قىلما ،چۇنكى سەن ئىلىم ھىكىمەتتىن چۇڭ بۇلالمايسەن .
. ئالىملار مەجلىسىدە ئالدىراپ سۇز قىلما،چۇنكى ،سەندىن ئالىمراقى باردۇر .
. نۇرغۇن جايلاردا بىر خل سۇز قىلىش نادانلىق،ھەرخىل
. بىرەرسىنى ياخشى ئەمەلدىن توختىتىپ قۇيما ،بۇلمىسا سەن ياخشىلىقنىڭ دۇشمىنى بۇلىسەن .
. ئامانەتكە خىيانەت قىلمساڭ ،ئىززىتىڭ ،ئىشەنچىلىكلىكى
. ھەقىقى ئالىم .ئۇستاز ياكى ئىمام باشلىق بىلەن بەسلەشكەن كىشى ،ھەقىقى ئەخمەق بولىدۇ .
. بىرەر ئۇيگە كىرسەڭ ،شۇ .ئۇيدىكى گۇزەل ئاياللاردىن قاتتىق ھەزەر قىل ،كۇز-قىرىڭنى سالما ،مايىل بولما،ئەنە شۇنداق قىسقا لەززەت ،نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ ئۇزۇن ئۇمرىنى نابۇت قىلدى،زىنا ئويى ،خارابلىق جايى ،زىنانى مەخسەت قىلغان قەلىب ،خاراب ،زىناخور بۇلسا ،تۇغرا يولنى تاپالمايدۇ ،غەزەبكە يۇلۇقىدۇ .
. ئاقىل بولساڭ ،ئۇز ئۇيۇڭنىڭ تەدبىرىنى ياخشى قىل ،ياخشى ئىگە بول ،دەيۇز بولما ،يولىدا كۇنلە ،ئىككى ئالەمدە شېركىڭ بولغان ئايالىڭغا ياخشىلق قىل ،يۇمشاق دىللىق ،سوغا-سالاملىق بولۇپ ،قەلبىنى ئۇت .
. ئىلمىڭدىن ئەجەبلەنمە ،چۇنكى ،ئىلىم دېگەن قىرغىقى يوق ھەكسىز دېڭىز ،سەن بىر گۇھەرگە ئېرىشسەڭ ،باشقىلار مىڭغا ئېرىشكەن بولۇشى مۇمكىن ،ئىلىم-ھېكمەت بولسا ،ۋۇجۇدى كام مەنىۋى ئۇلۇغ نەرسە .
باش بولساڭ ،كەينىڭدىكىلەرگ
. سېنىڭ بۇيرۇقۇڭ ياكى چەكلىشنىڭ ،ئىرادە قىلشىڭ ياخشىلىققا ئېرشىش ئۇچۇن ئەمەس ،بەلكى ،ئىرادىنى ياخشىلاش ئۇچۇن بولسۇن ،ئەمەللەر نىيەت بىلەن بولىدۇ .
ئازماسلىقىڭ ئۇچۇن ،پىكىر ،تەپەككۇر،كۇز قاراشتا مۇستەبىدلىك قىلما،ھەم سېنىڭ دوسىتلىرىڭ ئالدىدا شەخسىيەتچىلىك قىلما .
قاتتىق بولما ،سونۇپ كىتىسەن. يۇمشاق بۇلما سىقىلىپ كىتىسەن .
ئىقتىساددا بېخىللىق ياكى ئىسراپچىلىق قىلماي ئوتتۇراھال بول .
ساڭا باشقىلار ئىتائەت قىلغاندا ،قادىر بولالايدىغانغا تەكلىپ قىل .
ئىككى تەرەپكە ئۇتتۇرىدا تۇۇرپ ئادىل ھۇكۇم قىل ،بىر يانغا يان باسما .
ساڭا يامانلىق قىلغان كىشىنى ئەپۇ قىلغان بولساڭ ئىككىنچى شۇ ئىشنى تىلغا ئالما .
كىم تېرىشسا ئىخلاس قىلسا ،ئاللاھ ئۇنىڭ نەتىجىسىنى چېقرىپ بېرىدۇ .
بۇگۇنكى پۇرسەتنى ئەتىگە قويما ،تېرىشقان تاپىدۇ .
ھاياتىڭدا ئىنتىزامچانلىق بىلەن ئۇزۇڭنى كونتىرۇل قىلالىساڭ ،زور غەلبە قىلغان بولىسەن ،شەھۋەتكە بويسۇنغان خار ،مەغلۇپتۇر .
چۇڭلار ئالدىدا ھەقنى دىسەڭمۇ ،تاكاللاشقان بولىسەن ،ئۇزۇڭنى كەمتەر تۇت ،سۇزى تۇختىغاندا پۇرسەت تىپىپ سۇزلە .
مۇنازىرلەشكەندە
قېرىندىشىڭ ساڭا يامان گەپ قىلسا ،سەن ياخشى گەپ قىل .
باشقىلار گەپ قىلۋاتسا ،گىپىنى بۇلمەي ،بېرىلىپ ئاڭلا،سۇكۇت ،گۇھەردىن قىممەتلىك ،سۇزلىسەڭ قىممەتلىك سۇزلە .
پېقىرنى ۋە ئۇنىڭ كۇز قارشىنى ھاقارەتلىمە .بۇ ئالىيجاناب ئىش ئەمەس .
كىشىلەر ئارىسىدا ھەقىيقەتنى بۇرمىلىما ،بولمىسا زور ئاقىۋەت كېلىپ چىقىدۇ .
ساڭا باشقىلار ئاشكارلىغان سىرنى سەن باشقىلارغا ئاشكارلىما .
ھاياتى تەرجىمىھالى ياخشى بولمىغان كىشى ئازغۇن ،سەنمۇ ئۇنىڭ كەينىدىن ئازما ،ئىبىرەت ئال .
تارىخ دىگەن كەلگۇسىگە تۇتۇلغان ئەينەكتۇر ،ياخشى كۇرىپ باق .
ھەر قانداق قەۋم بىلەن ياشىساڭ ،ئۇلارنىڭ قەلبىنى ئۇتىۋال .
سۇزلىرىڭ دائىم قىسقا توغرا ،پايدىلىق بولسۇن .
توغرا يۇل تاپاي دېسەڭ ،ياماندىن يىراق بول ،مەخلۇققا بولغان تامادىنمۇ يىراق بول ،ئۇ داۋاسى يوق كېسەل ،پېقىر قىلېتىدۇ .
ئۇزىنىمۇ بارچە غىمىنىمۇ ۋاختىنىمۇ دۇنياغىلا قا راتقان كىشى قىلچە لەززەت ئالالماي كېتىدۇ ،كىشىلەردىن قورۇققان كىشى ،غەمدە ئولۇپ كىتىدۇ ،لەززەتنى ،باتۇرلار تېتىيالايدۇ .
كۇندۇزدىكى ئەمەل ۋاختىنىمۇ شەھۋەتكە بەرگەن كىشىنىڭ ئائىلىسى ۋەيران ،خاراپ بولغاندەك،بۇ دۇنيادىكى بارلىق ۋاقتىنى شەھۋەكە بەرگەن كىشى ئاخىرەتتە ۋەيران ،خارابتۇر .
دوستڭنىڭ تەبئىتىنى ،مىجەز-خاراكتىر
ھاياتلا بولساڭ ،خۇشخۇي ،ئەخلاقلىق بول .
كىشىلەر ئارسىغا ئاداۋەت سالغان كىشى ئۇزى يالغۇز قالىدۇ،ھەمراھ تاپالمايدۇ .
تېشىڭدا ياخشى بولغاندەك ئىچىڭدىمۇ ياخشى بول .
ئىنسان قېرىسا كېچىكلىككە قايتىدۇ ،كۇزى،سۇزى،قۇلى
شۇڭا ئاتا-ئاناڭغا كۇيۇن ياخشىلىق قىل .
ئەمەللىرىڭدە ئاللاھقا ئىخلاس قىل ،بۇ قۇلچۇلۇقنىڭ سەمىيمىيتى .
رەببىڭ ياقتۇرمايدىغان ئىشلار بىلەن ئۇنىڭغا يېقىنچىلىق ئىزدىمە ،تەقدىردىكى سىرنى كوچىلىما ،بۇ ئەقلى ئىدراكدىن ئىشتۇر .
بىرەرسى مەسلىھەت سورىسا ،ساماۋى كىتاب قۇرئاندىن مەسلىھەت بەر ،مۇسۇلمان بولۇپ ،كارامەت بېرىلگەن بىر زاھىد مۇنداق دېگەن ؛
مەن ئىسلام دىنىنى نەپسىمگە دەڭلىسەم ،ئۇ ياقتۇرمىدى ،شۇنىڭ بىلەن مەن ئىسلام دىنى توغرا ئىكەن دەپ موسۇلمان بولغان .
ئاياللارغا مەسلىھەت سېلىپ ،قارشىسىنى قىلساڭ ،غەلىبە قىلىسەن .
زولۇمغا ئۇچرىغان كىشى ،ئاللاھقىلا ئەرز قىلسۇن،چۇنكى ،ئۇ ھەقنى ئاشكارلاپ باتىلنى يوقاتۇقۇچىدۇر .
ياخشى باشلىنىشقا ئېرش ،ئاخىرى تىخخمۇ ياخشى بولىدۇ .
تىلىڭنى ئوبدان ساقلا،چۇنكى،ئۇ ھەممە يامانلىقنىڭ سەۋەبچىسى ،قىيامەت كۇنى ھەر بىر لەۋزىدىنمۇ ھېساپ برىسەن،ھالاللىر
يېشىڭ كىچىك چاغدا يېشى كىچىك قىزنى ئال ،بەخىتلىك بولىسەن ،پات يېقىندا بالاڭ قولۇڭنى بىكارلايدۇ ،زاھىد بۇلىسەن .
ئاتا-ئانىغا ياخشىلىق قىلساڭ ،سەنمۇ شۇ ياخشىلىققا ئېرشىپ ،يەنە جەننەت بېرىلىدۇ .
قېرىندىشىڭنىڭ ھەققىنى قېرىنداشلىق ھەققىگە تايىنىپ ئېلىۋالما .
ئىرادەم كۇچلۇك بۇلسۇن دىسەڭ ،ئايال كىشىنى قەلبىڭگە غالىب قىلما .
ئايال كىشىگە مايىل بولۇپ،ئازساڭ ،دىنىڭ ،شەرىئىتىڭ بىلەن ئويناشقان بولىسەن ،ئايال كىشى دىگەن قارارى يوق ،ئاققان سۇغا ئۇخشايدۇ ،سىرىڭنى بەرمە ،ئۇ شرىن دۇشمەن ،شەھۋەت نەپسى ھالاكەتتۇر .
ھاراق ئىچكۇچى ،خارلىق ،خاراپ ئىچكۇچىدۇر .
قورقۇنچاقلىق ھاياتىنى ئۇزارتالمىغاندە
ئىبادەت بىلەن ئويۇڭنى لازىم تۇت ،ياخشىلىققا بۇيرۇغۇچى ئالىمنى زىيارەت قىلساڭ ،يېقىن دۇستۇڭنى كېسەلدىن يوقلىساق مەيلى .
بىر پۇرسەت قولدىن كەتسە ،ئۇمىد ئۇزمەيئىككىنچىن
ھەيىبىنىڭ يۇقالماسلىقى ئۇچۇن كىچىك بالىلار بىلەن ئوينىما .
يامانلىقنى سۇزلىسەڭ ،ئاقىۋىتى ئۇزۇڭگە قايتىپ كىلىدۇ .
نەپسىنى باشقۇرۇش دېگەن ھاۋايى-ھەۋەسدىن توسۇشتۇر .
سەن ھەرگىز تىكەندىن ئۇزۇم ئۇزەلمەيسەن .
ھەربىر ئىنسان باشقىلار بىلەن ئەمەس ،ئۇزى بىلەن مەشغۇل بولسۇن .
ھەقىقى بەخىت ،مال-دۇنيا بىلەن بولمايدۇ ،بەلكى، ئەقىل نۇرى ،پەزىلەت،ئېسل ئەخلاق ،قانائەت ،رازىلىق بىلەن بولىدۇ ،خۇددى ،بايلىق پۇل بىلەن ئەمەس نەپسىنىڭ بىھاجەتلىكى بىلەن بولغاندەك .
ئۇستازىڭنىڭ ئاچچىقى بېسىققۇچە نېرى تۇر .
قانچە قاتتىق كۇنگە قالساڭ ،شۇنچە ئۇمىد ئۇزمە ،چۇنكى ،بىر مۇشكۇللۇك ،قېيىن ئىش بىلەن ئاسان بىللە .
ۋەكىل تۇتماقچى بۇلساڭ ،ئىشەنچىلىك ئاقىلنى تۇت.
كىشىلەرنىڭ تاشقى كۇرنىشىگە قاراپ ئىشىنىپ قالما ،ھالاك بولىسەن .
كىشىنىڭ ياخشى-يامانلىقى
قىلۋاتقان خىزمەتتە ھورۇنلۇق قىلساڭ ،ئاقىۋىتى زور زىيان .
توشقان ئالىم بولغاندا ،قەلىب سەھىپىلىرىڭنى تەكشۇرۇپ باق،يا قوشۇلىدۇ ،يا ئېلىنىدۇ ،ھېچبۇلمىغاندا تەكرار بولىدۇ .
ئالىم دىگەن دۇنيالىقتا پېقىر بۇلسىمۇ ،ئۇستۇن مەنزىلگە ئىگىدۇر ،ئىلىمنى ھۇرمەتلە ،ئوبدان ھىمايە قىل ، سېنىمۇ ھىمايە قىلىدۇ .
. نەرسە يېسەڭ بىللە تۇرغانلارغىمۇ بېرىپ يە .
ئىنسان يېيىش ئۇچۇنلا يارىتىلمىغان ،بەلكى، ئۇ پاك ،ئېسىل ھايات كەچۇرۇش ئۇچۇنلا ،يەپ قۇيىدۇ ،بۇ ھاياتنى ئەبەدىي ھاياتقا ئۇلايدۇ .
ھەرقانداق زامان ،ماكانغا يۇلۇققان ھادىسە ئۇزگۇرىدۇ ،ۋە ئاخىرىدا يۇقايدۇ ،شۇڭا ،ئاخىرەت دۇنياسىدا كېچە-كۇندۇز ،زامان يوق .
مۇھەببەت كور ۋە گاس قىلېۋىتىدۇ،مەھب
ئوغرىلىق قىلما ،بولىمسا جاھانغا ئىبىرەت بولۇپ قالىسەن .
باي ،پېقىرنى خارلىسا ،ئۇنى ئاللاھ خارلايدۇ ،يا دۇنيادا يا ئۇ دۇنيادا .
ئاللاھقا ئىتائەت قىل ،شەيتانغا ئاسىي بول ،نىجات تاپىسەن .
شېرىكىڭگە ھېسابنى غەلىيتە قىلما ، خىيانەت قىلغان بولىسەن .
كىشىلەرگە ئىچىڭدىكىدىن ئەكسى بويىچە مۇئامىلە قىلساڭ ،ئۇلارنى ئالدىغان بولىسەن .
ھالالدىن تاپقان بىر يۇئەن ،ھارامدىن تاپقان 1000 يۇەندىن ياخشى .
تويۇقسىز ئۇلۇم بولغاچقا ،كۇنلىرىڭنى بىكار قىلۋەتمە .
ئۇز ئۇيۇڭدە ئەركىن ھالدا يىگەن بىر پارچە نان ،مەھبۇس بولۇپ ياكى خارلىق ،ئاھانەت ئاستىدا يېگەن گۇش پولۇدىن ياخشى .
قەلبىڭگە مال-دۇنيانى ياخشى كۇرسەتمە،مال-دۇ
مال-دۇنيا ،پۇل-پۇچەككە خۇشال بولغىنىڭ دۇنيانى دوسىت تۇتقىنىڭ شۇ .
دائىم ئىشلاردا چۇشۇڭگە تايىنۋالما ،ئۇڭۇڭغىمۇ قاراپ باق .
ياخشى ئەمەلدە يوغان تاش ئىزىدا چىڭ تۇرغاندەك چىڭ تۇر .
يالغانچىنىڭ سۇزىنى تەستىقلىما رەددىيە بەر بولمىسا باشقىلار سەن سەۋەبلىك راسىتكەن دەپ قالىدۇ -دە ،سەنمۇ بىر كاززاپ ھېساپلىنىسەن .
كۇن چىققۇچە يىتىپ قالماي ،سەھەر تۇر ،بۇ بەك پايدىلىق .
ئاقىلدا تەدبىر بولغاچقا،كۇچ-قۇ
سەن بىر كىشىنى ئالداپ قويساڭ ،سېنى ھەممە كىشى ئالداپ قۇيىدۇ .
پاسىق، يامان كىشىلەرگە سۇز قىلما ،مۇئامىلە قىلما ،شېرىك بولۇپ قالىسەن .
ئىشەنچىلىك كىشىنى ئامانەت قويغاندا بىلىسەن،ئادىلنى
ياخشى ئىنسان ،دائىم ئاللاھنى ئاخىرەتنى ئەسلەيدۇ .
جەننەت ،قۇربان بېرىشكە تەييار كىشىگە تەييارلانغان .
ئىنسان بەختى ،جىسمانى ئوزۇققا ئەمەس ،روھىي ئوزۇققا ،ئازابمۇ شۇدۇر .
ياشلىق گۇزەل،ئەمما ئۇ جاپالىق چېنىقىشقا تولغان .
ھەرگىز غەيۋەت قىلما .
سەندىن پايدىلىنىشنى غەرەز قىلمىغان ئاقىل كىشىنىڭ سۇزنىنى تاشلاپ قويما .
ئويۇڭدىمۇ قالايماقان سۇز،ھەرىكەت قىلما،چۇنكى ئۇلار ساڭا ئىقتىدا قىلىدۇ .
دائىم قەلبىڭنى ئايال كىشىگە ئالاقىدار قىلىپ قويما ھاياتىڭ نابۇت بولىدۇ .
ئەخلاقلىق،گۇزەل
ئاقىل كىشى دىگەن ئاخىرەت تەييارلىقىنىلا قىلىدۇ .
سېنى شەيتان ئازدۇرالايدىغان
سەن ئەڭ ئونتۇشقا تېگىشلىك ئىش ،بەك ئېسىڭدە قالغان بولىدۇ ،شۇڭا،،ئونتۇشنى
ھەق يولغا بېخىللىق قىلما ،يا سەندىن مال-دۇنيا كېتىپ قالىدۇ يا سەن كېتىپ قالىسەن .
يېقىنلىرىغا ياخشىلىق قىلمىغان كىشى باشقا قۇشنىڭ تۇخۇمىنى باسقان قۇشقا ئوخشاش ،ئىزى ئۇچۇپ كىتىدۇ .
ئەدەپ-ئەخلاق يامان كىشىگە كىشىلەر ئالدىدا قوپاللىق قىلما .
ھارام ئىشلارنى قىلىش،ئاخىرەتتى
بۇ ئىلىم -ھىكىمەتنى ئوقۇغان ئاقىل كىشى ،ئەمەل قىلىپ ،ئاخىرەت ئۇچۇن ئوزۇق تەييارلايدۇ،بۇ تېخىمۇ مۇھىم دەپ قارىغاننى يادغا ئېلىپ ،باشقىلارغا سۇزلەپ بېرىدۇ..............
(تەنتاۋى رەھمەتۇللا ئەلاي 1930-يىلى ) ( 2006 -يىل 1-ئاي ،تەرجىمە )
مەنبە ؛ « تەنتاۋى جەۋھەرلىرىدىن تاللانما » دىگەن كىتابتىن ئىلىندى
http://qumtura.blogbus.com/log